Παύλος Μελάς: Ο αριστοκράτης αξιωματικός που γεννήθηκε στη Μασσαλία, έγινε αντάρτης & θυσιάστηκε για τη Μακεδονία

Σαν σήμερα, 13 Οκτωβρίου 1904, έπεφτε ηρωικά στη Μακεδονία ο Παύλος Μελάς, ο αξιωματικός που εγκατέλειψε τα πλούτη και την άνεση της αθηναϊκής ζωής για να αγωνιστεί και να θυσιαστεί για την ελευθερία του ελληνισμού στη Μακεδονία. Ένας άνθρωπος που δεν είχε κανένα προσωπικό λόγο να πολεμήσει, αλλά καθοδηγήθηκε από πατριωτισμό, ήθος και ιδανικά.

Από τη Μασσαλία στην Αθήνα – Τα πρώτα χρόνια

Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στη Μασσαλία στις 29 Μαρτίου 1870, γόνος της μεγάλης και ιστορικής οικογένειας των Μελάδων της Ηπείρου, που διέπρεψε στο Βυζάντιο.

Ο πατέρας του, Μιχαήλ Μελάς, ήταν εύπορος έμπορος και αργότερα βουλευτής και δήμαρχος Αθηναίων, ενώ η μητέρα του, Ελένη, ήταν κόρη πλούσιου εμπόρου από την Οδησσό.

Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1874, σε ένα μεγαλοπρεπές σπίτι στη λεωφόρο Πανεπιστημίου, όπου σήμερα στεγάζεται η Αθηναϊκή Λέσχη – ίδρυμα του ίδιου του πατέρα του.

Ο Παύλος Μελάς μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον ευημερίας, παιδείας και αρχοντιάς, απολαμβάνοντας μια ζωή που λίγοι Έλληνες της εποχής είχαν τη δυνατότητα να ζήσουν.

Η είσοδος στη Σχολή Ευελπίδων και ο γάμος με τη Ναταλία Δραγούμη

Το 1886 εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων και αποφοίτησε το 1892 ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του μετέπειτα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και αδελφή του διπλωμάτη και συγγραφέα Ίωνα Δραγούμη.

Ο γάμος του με τη Ναταλία τον έφερε σε επαφή με την οικογένεια των Δραγούμηδων, η οποία είχε βαθιές ρίζες στη Μακεδονία, κυρίως στην Καστοριά. Από αυτούς άκουσε για τον αγώνα των Μακεδόνων και τις επιθέσεις των Βουλγάρων κομιτατζήδων, που προσπαθούσαν να αλλοιώσουν τον ελληνικό χαρακτήρα της περιοχής.

Απολάμβανε μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή με τη σύζυγό του και τα δύο τους παιδιά, Μιχαήλ (Μικέ) και Ζωή (Ζάζα), στο πολυτελές σπίτι τους στην Κηφισιά. Όμως, η καρδιά του δεν ησύχαζε – η Μακεδονία ζητούσε βοήθεια.

Από τον αξιωματικό στον αντάρτη

Το 1897 συμμετείχε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, όπου η Ελλάδα ηττήθηκε. Η απογοήτευση εκείνης της περιόδου τον ώθησε να ασχοληθεί ενεργά με τα εθνικά ζητήματα. Έγινε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Μακεδονικού Κομιτάτου, που είχε στόχο να οργανώσει την ελληνική αντίδραση απέναντι στις βουλγαρικές προκλήσεις στη Μακεδονία.

Τον Φεβρουάριο του 1904, στάλθηκε μυστικά στη Μακεδονία, μαζί με άλλους τρεις αξιωματικούς, για να εξετάσει τις συνθήκες. Η πρώτη του αποστολή δεν είχε αποτέλεσμα, όμως επέστρεψε τον Ιούλιο του ίδιου έτους, αποφασισμένος να μείνει και να αγωνιστεί.

Με το ψευδώνυμο «Πέτρος Δέδες» και αργότερα με το πολεμικό όνομα «Καπετάν Μίκης Ζέζας», οργάνωσε μικρές ομάδες Ελλήνων ανταρτών και κατάφερε να εμψυχώσει τον τοπικό πληθυσμό. Ήταν η σπίθα που άναψε τη φλόγα του Μακεδονικού Αγώνα.

Το τελευταίο γράμμα και η θυσία

Σε ένα από τα γράμματα προς τη σύζυγό του, έγραψε τα προφητικά λόγια:

«Αν το αίμα ενός επιφανούς Έλληνα βάψει τη μακεδονική γη, σύσσωμο το έθνος θα εγερθεί και η Μακεδονία θα σωθεί».

Στις 13 Οκτωβρίου 1904, στο χωριό Στάτιστα (σήμερα Πεσδέρες, κοντά στη Φλώρινα), ο Παύλος Μελάς έπεσε νεκρός από τουρκικό πυροβολισμό, σε ηλικία μόλις 34 ετών.

Η θυσία του συγκλόνισε ολόκληρη την Ελλάδα και αναπτέρωσε το εθνικό φρόνημα. Λίγο μετά τον θάνατό του, χιλιάδες εθελοντές αξιωματικοί και πολίτες πήραν τα όπλα για να συνεχίσουν τον αγώνα που εκείνος ξεκίνησε.

Η κληρονομιά του

Ο Παύλος Μελάς έγινε σύμβολο ηρωισμού, αυταπάρνησης και ανιδιοτελούς πατριωτισμού.
Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα στη Καστοριά, ενώ το όνομά του φέρει ολόκληρος δήμος της Δυτικής Μακεδονίας.

Η μορφή του έχει αποτυπωθεί σε αγάλματα, σχολεία, δρόμους και τραγούδια – μα πάνω απ’ όλα στη συλλογική μνήμη του έθνους.

🕯️ «Ο Παύλος Μελάς δεν πέθανε. Έγινε θρύλος και παράδειγμα για τις επόμενες γενιές.»